واجبات نماز

پ نيّت

1- نمازگزار از آغاز تا پايان نماز, بايد بداند چه نمازى مى خواند و آن را براى انجام فرمان خداوند عالم بجا آورد.(1

2- به زبان آوردن نيت لازم نيست , ولى چنانچه به زبان هم بگويد اشكال ندارد.(2

3- نماز بايد از هر گونه ريا و خودنمايى بدور باشد; يعنى نماز را تنها براى انجام دستور خداوند بجا آورد و چنانچه تمام نماز يا قسمتى از آن براى غير خدا باشد, باطل است .(3

4- اگر نمازگزار, غير از اطاعت امر الهى , قصد ديگرى هم در نماز خواندن داشته باشد, با سه شرط اشكال ندارد:

قصد ريا و خودنمايى نداشته باشد.

قصد قربت و اطاعت الهى اصل باشد و نيّت ديگر فرع و ضميمه .

ضميمه هم امرى مباح يا مطلوب باشد. بنابراين اگر براى اطاعت الهى نماز بخواند و در ضمن به ديگرى هم نماز خواندن ياد دهد اشكال ندارد.(4

عدول از نيّت

1- برگرداندن نيّت از يك نماز به نماز ديگر در اين موارد اشكال ندارد:

از نماز عصر به نماز ظهر, در صورتى كه بين نماز عصر متوجه شود نماز ظهر را نخوانده يا باطل بوده , واجب است نيّت را به نماز ظهر برگرداند.

از قضاى عصر به قضاى ظهر.

از عشاء به مغرب .

از قضاى عشاء به قضاى مغرب .

از اداء به قضاء.

از جماعت به فرادا.

2- برگرداندن نيّت در اين موارد صحيح نمى باشد:

از نماز ظهر به نماز عصر.

از مغرب به عشاء.

از قضاء به اداء.

از فرادا به جماعت (بنابراحتياط واجب ).

از مستحبى به واجب .

از مستحب به نماز مستحبى ديگر.

از واجب به مستحب , مگر در اين دو مورد:

الف : در ظهر روز جمعه براى كسى كه خواندن سورهء جمعه را فراموش كرده و سورهء ديگرى شروع كرده و به نصف آن سوره رسيده يا از نصف گذشته است .

ب : مشغول نماز واجب باشد و داخل در ركوع ركعت سوم نشده باشد و نماز جماعت بر پا شود و خوف آن داشته باشد كه از جماعت عقب بماند.(5

تكبيرْ الاحرام

تكبير اوّل نماز را <تكبيرْ الاحرام > مى گويند. چون با همين تكبير است كه بسيارى از كارها كه قبل از نماز جايز بوده بر نمازگزار حرام مى شود; مانند خوردن و آشاميدن , خنديدن و گريستن .

واجبات تكبيرْالاحرام :

1- به عربى صحيح گفته شود.

2- هنگام گفتن <الله اكبر> بدن آرام باشد.

3- تكبيرْالاحرام را طورى بگويد كه اگر مانعى در كار نباشد خودش بشنود; يعنى بسيار آهسته نگويد.

4- بنابراحتياط واجب آن را به چيزى كه پيش از آن مى خواند وصل نكند.(6

مستحب است موقع گفتن تكبيرْالاحرام و تكبيرهاى بين نماز دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.(7

قيام

قيام يعنى ايستاده بودن , كه در بعضى موارد, از اركان نماز است و ترك آن , نماز را باطل مى كند, ولى افرادى كه نمى توانند ايستاده نماز بخوانند, وظيفه اى دارند كه در مسائل آينده خواهد آمد.

اقسام قيام :

ركن :

1 قيام هنگام تكبيرْالاحرام

2 قيام پيش از ركوع (متصّل به ركوع )

غيرركن :

1 قيام هنگام قرائت

2 قيام بعد از ركوع .(8

احكام قيام

1 واجب است پيش از گفتن تكبيرْالاحرام و بعد از آن , مقدارى بايستد تا يقين كند كه تكبير را در حال قيام گفته است .(9

2 قيام متصل به ركوع بدان معنى است كه در حالت ايستاده به ركوع برود, بنابراين اگر ركوع را فراموش كند و بعد از قرائت به سجده برود و قبل از وارد شدن به سجده يادش بيايد, بايد كاملاً بايستدسپس به ركوع برود و پس از آن سجده ها را بجا آورد.(10

3 امورى كه در حال قيام بايد از آن پرهيز شود:

بدن را حركت دادن .

به طرفى خم شدن .

به جايى يا چيزى تكيه كردن .

پاها را زياد باز گذاشتن .

پاها را از زمين بلند كردن .(11

4 نمازگزار بايد هنگام ايستادن , هر دو پا را بر زمين بگذارد, ولى لازم نيست سنگينى بدن روى هر دو پا باشد و اگر روى يك پا هم باشد اشكال ندارد.(12

5 اگر انسان در نماز بخواهد كمى جلو يا عقب برود, يا كمى بدن را به طرف راست يا چپ حركت دهد, بايد به هنگام حركت چيزى نگويد.(13

6 حركت دادن دست و انگشتان در موقع خواندن حمد اشكال ندارد, گرچه احتياط مستحب آن است كه آنها را هم حركت ندهد.(14

7 اگر هنگام خواندن حمد و سوره يا تسبيحات , بى اختيار به قدرى حركت كند كه از حال آرام بودن خارج شود, احتياط واجب آن است كه بعد از آرام گرفتن بدن , آنچه را در حال حركت خوانده دوباره بخواند.(15

8 كسى كه به هيچ وجه نتواند ايستاده نماز بخواند, بايد نشسته و رو به قبله نماز بخواند و اگر نشسته هم نتواند, بايد خوابيده بخواند.(16

9 كسى كه خوابيده نماز مى خواند بايد به پهلوى راست , رو به قبله بخوابد و اگر نمى تواند, به پهلوى چپ رو به قبله بخوابد و اگر آن هم ممكن نيست به پشت بخوابد به طورى كه كف پاهاى او, رو به قبله ];ّّباشد.(17

10 واجب است بعد از ركوع به طور كامل بايستد و سپس به سجده برود و چنانچه اين قيام عمداً ترك شود نماز باطل است .(18

استفتاء

س 1 براى شخص مريض كه نشسته نماز مى خواند قيام متصل به ركوع چه وضعى دارد؟

ج ـ بايد از حالت نشسته به ركوع رود.(19

س 2 آيا تكانهاى مختصر, هنگام خواندن اذكار نماز, چنانچه سهواً انجام شود و نمازگزار نتواند مانع آن شود, باعث اشكال در نماز مى شود؟

ج ـ اشكال ندارد.(20

قرائت

1 در ركعت اوّل و دوّم نمازهاى واجب يوميّه , انسان بايد اوّل حمد و بعد از آن يك سورهء تمام بخواند.(21

2 در ركعت سوم و چهارم نماز, بايد سورهء حمد, يا سه مرتبه تسبيحات اربعه خوانده شود و اگر يك مرتبه هم بخواند كافى است .(22

3 اگر نمازگزار در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند, بنابر احتياط واجب بايد <بسم الله الرحمن الرحيم > آن را نيز آهسته بگويد.(23

احكام قرائت

1 در ركعت سوم و چهارم نماز حمد يا تسبيحات بايد آهسته خوانده شود, ولى حكم حمد و سوره در ركعت اول و دوم نماز به اين شرح است :(24

نماز نمازگزار حكم
ظهر و عصر مرد(25) وزن بايد آهسته بخوانند
مغرب ,عشاء,صبح مرد بايد بلند بخواند
مغرب ,عشاء,صبح زن اگر نامحرم صداى او را نمى شنود مى تواند بلند بخواند و اگر مى شنود, بنابراحتياط واجب بايد آهسته بخواند

2- اگر در جايى كه بايد نماز را بلند بخواند, عمداً آهسته بخواند يا در جايى كه بايد آهسته بخواند, عمداً بلند بخواند, نمازش باطل است , ولى اگر از روى فراموشى يا ندانستن مساءله باشد, صحيح است .(26

3- اگر در بين خواندن حمد و سوره بفهمد اشتباه كرده است , (مثلاً مى بايست بلند بخواند ولى آهسته خوانده است ) لازم نيست مقدارى را كه خوانده , دوباره بخواند.(27

4- انسان بايد نماز را ياد بگيرد كه غلط نخواند و كسى كه اصلاً نمى تواند صحيح آن را ياد بگيرد, بايد هر طور كه مى تواند بخواند و احتياط مستحب است كه نماز را به جماعت بجا آورد.(28

5- احتياط مستحب آن است كه در نماز, وقف به حركت و وصل به سكون ننمايند.(29

6- اگر در نماز يكى از چهار سوره اى را كه آيهء سجده دارد عمداً بخواند, نمازش باطل است .(30

7- اگر بعد از حمد مشغول خواندن سورهء <قل هو الله احد> يا سورهء <قل يا ايها الكافرون > شود, نمى تواند آن را رها كند و سورهء ديگرى بخواند ولى در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روى فراموشى به جاى سورهء جمعه و منافقون يكى از اين دو سوره را بخواند تا به نصف نرسيده مى تواند آن را رها كند و سورهء جمعه و منافقون را بخواند.(31

8- اگر در نماز, غير سورهء <قل هو الله احد> و <قل يا ايها الكافرون > سورهء ديگرى بخواند تا به نصف نرسيده مى تواند رها كند و سورهء ديگرى بخواند.(32

9- اگر مقدارى از سوره را فراموش كند, مى تواند آن سوره را رها كند و سورهء ديگرى بخواند گرچه از نصف گذشته باشد يا سوره اى كه مى خواند <قل هو الله احد> يا <قل يا ايها الكافرون > باشد.(33

10- اگر انسان كلمه اى را صحيح بداند; مثلاً كلمه <عبده > را در تشهد <عبده > مى دانسته و در نماز همانطور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده است , لازم نيست دوباره نماز را بخواند.(34

11- در اين موارد نمازگزار نبايد در ركعت اول و دوم , سوره بخواند و تنها به خواندن حمد اكتفا مى كند:

وقت نماز تنگ باشد.

ناچار باشد كه سوره نخواند; مثلاً بترسد كه اگر سوره را بخواند دزد يا درنده يا چيز ديگرى به او صدمه مى زند.(35

12- در تنگى وقت بايد تسبيحات اربعه را يك مرتبه بگويد.(36

13- احتياط واجب آن است كه براى ياد دادن واجبات نماز مزد نگيرند, ولى براى مستحبات آن اشكال ندارد.(37

استفتاء

س ـ با توجه به اينكه تلفظ حرف <ض > در تجويد چند قول است , بفرماييد شما به كدام قول عمل مى كنيد؟ يك قول مى گويد: كه برخورد نوك زبان با دندان آسيا و يك قول هم مى گويد: كه برخورد كناره ءبُن زبان با دندان آسيا.

ج ـ شناختن مخارج حروف طبق قول علماء تجويد واجب نيست , بايد تلفظ هر حرف به نحوى باشد كه در عرف عرب صدق كند آن حرف ادا شده .(38

جابجايى حمد و تسبيحات

1- در دو ركعت اوّل , به خيال اين كه در دو ركعت آخر است تسبيحات بگويد:

الف : اگر پيش از ركوع بفهمد, بايد حمد و سوره را بخواند و نماز صحيح است .

ب : اگر در ركوع يا پس از آن بفهمد, نماز را ادامه مى دهد و صحيح است .

2- در دو ركعت آخر:

به خيال اينكه ركعت اوّل است حمد بخواند, نمازش صحيح است .

مى خواست حمد بخواند, تسبيحات به زبانش آمد, يا مى خواست تسبيحات بخواند, حمد به زبانش آمد, بايد رها كند و دوباره حمد يا تسبيحات بخواند ولى اگر عادتش خواندن چيزى بوده كه به زبانش آمده و در خزانهء قلبش آن را قصد داشته , مى تواند همان را تمام كند و نمازش صحيح است .

عادت دارد تسبيحات بخواند ولى بدون قصد مشغول خواندن حمد مى شود, بايد آن را رها كند و دوباره مشغول خواندن حمد يا تسبيحات شود.(39

بعضى از مستحبات قرائت :(40

1- در ركعت اول پيش از حمد بگويد: <اعوذ بالله من الشّيطان الرّجيم >.

2- در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر <بسم الله الرّحمن الرّحيم > را بلند بگويد.

3- حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آيه وقف كند; يعنى آن را به آيه بعد نچسباند.

4- در حال خواندن حمد و سوره به معناى آن توجه داشته باشد.

5- در تمام نمازها در ركعت اول , سورهء <انّا انزلناه > و در ركعت دوم سوره <قل هو الله احد> را بخواند.

6- اگر نماز را به جماعت مى خواند, بعد از تمام شدن حمد امام و اگر فرادا مى خواند, بعد از تمام شدن حمد خودش , بگويد: <الحمد لله رب العالمين >.

7- بعد از خواندن سورهء قل هو الله احد, يك يا دو يا سه مرتبه بگويد: <كذلك الله ربّى > يا سه مرتبه بگويد: <كذلك الله ربّنا>.

ذكر

يكى از واجبات ركوع و سجده ذكر است , يعنى گفتن <سبحان الله > يا <الله اكبر> و مانند آن , كه تفصيل هر يك خواهد آمد.

ركوع

1- در هر ركعت بعد از قرائت , نمازگزار بايد به اندازه اى خم شود كه بتواند دست را به زانو بگذارد و اين عمل را <ركوع > مى گويند.(41

واجبات ركوع :

1- خم شدن به مقدارى كه بيان شد.

2- ذكر.

3- آرامش بدن در حال گفتن ذكر ركوع .

4- ايستادن بعد از ركوع .

5- آرامش بدن بعد از ركوع .(42

ذكر ركوع

در ركوع , هر ذكرى گفته شود كافى است , ولى احتياط واجب آن است كه به قدر سه مرتبه <سبحان الله > يا يك مرتبه <سبحان ربّى العظيم و بحمده > كمتر نباشد.(43

آرامش بدن در ركوع

1 در ركوع بايد به مقدار ذكر واجب , بدن آرام باشد.(44

2 اگر پيش از آن كه به مقدار ركوع خم شود و بدن آرام گيرد, عمداً ذكر ركوع را بگويد, نمازش باطل است .(45

3 اگر پيش از تمام شدن ذكر واجب , عمداً سر از ركوع بردارد نمازش باطل است .(46

ايستادن و آرامش بعد از ركوع

بعد از تمام شدن ذكر ركوع , بايد بايستد و پس از آرام گرفتن بدن به سجده برود و اگر عمداً پيش از ايستادن , يا پيش از آرام گرفتن بدن به سجده برود نمازش باطل است .(47

وظيفه كسى كه نمى تواند به طور معمول ركوع انجام دهد

1 كسى كه نمى تواند به مقدار ركوع خم شود, بايد به هر اندازه كه مى تواند خم شود.

2 كسى كه در حالت ايستاده اصلاً نتواند خم شود, بايد نشسته ركوع كند.

3 كسى كه نشسته ركوع مى كند, بايد به قدرى خم شود كه صورتش مقابل زانوها برسد و بهتر است به قدرى خم شود كه صورت نزديك جاى سجده برسد.

فراموش كردن ركوع

1 اگر ركوع را فراموش كند و پيش از آنكه به سجده برسد يادش بيايد, بايد بايستد بعد به ركوع رود و چنانچه به حالت خميدگى به ركوع برگردد نمازش باطل است .(48

2 اگر بعد از آن كه پيشانى به زمين برسد, يادش بيايد كه ركوع نكرده , بنابر احتياط واجب بايد بايستد و ركوع را بجا آورد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند.(49

برخى از مستحبات ركوع :

ذكر ركوع را سه يا پنج يا هفت مرتبه بلكه بيشتر بگويد.

پيش از رفتن به ركوع در حالى كه راست ايستاده تكبير بگويد.

در حال ركوع بين دو قدم (روى زمين ) را نگاه كند.

پيش از ذكر ركوع يا بعد از آن صلوات بفرستد.

بعد از ركوع , هنگامى كه ايستاد و بدن آرام گرفت بگويد:

<سمع الله لمن حمده >(50

سجود

1 نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحب , بعد از ركوع دو سجده بجا آورد.(51

2 سجده آن است كه پيشانى و كف دو دست و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها (شست ) را بر زمين بگذارد.

واجبات سجده :

1- گذاشتن هفت عضو از بدن بر زمين .

2- ذكر.

3- آرامش بدن در حال ذكر سجده .

4- سر برداشتن و نشستن و آرامش بين دو سجده .

5- بر زمين بودن هفت عضو در هنگام ذكر.

6- مساوى بودن جاهاى سجده (پست و بلند نبودن ).

7- گذاشتن پيشانى بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است .

8- پاك بودن جايى كه پيشانى را مى گذارد.

9- موالات بين دو سجده .

10- مواظبت بر عربى بودن ذكر و حفظ ترتيب و موالات آن .(52

ذكر:

در سجده هر ذكرى بگويد كافى است ولى احتياط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه <سبحان الله > يا يك مرتبه <سبحان ربّى الاعلى و بحمده > كمتر نباشد.(53

آرامش :

1 در سجده بايد به مقدار ذكر واجب , بدن آرام باشد و موقع گفتن ذكر مستحب نيز, اگر آن را به قصد ذكرى كه براى سجده دستور داده اند بگويد, آرام بودن بدن لازم است .(54

2 اگر پيش از آن كه پيشانى به زمين برسد و آرام گيرد, عمداً ذكر را بگويد, نماز باطل است و چنانچه از روى فراموشى باشد, بايد دوباره در حال آرام بودن , ذكر را بگويد.(55

سر برداشتن از سجده :

1- بعد از تمام شدن ذكر سجدهء اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.(56

2- اگر پيش از تمام شدن ذكر, عمداً سر از سجده بردارد, نماز باطل است .(57

3- اگر پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود, چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره به جاى سجده برسد, و اين يك سجده حساب مى شود, چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر رانگهدارد و بى اختيار دوباره به جاى سجده برسد, با هم يك سجده حساب مى شود و اگر ذكر نگفته باشد, بايد بگويد.(58

بر زمين بودن هفت عضو:

1- اگر موقعى كه ذكر سجده را مى گويد, يكى از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد, نماز باطل مى شود, ولى موقعى كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير از پيشانى , جاهاى ديگر را از زمين بردارد ودوباره بگذارد, اشكال ندارد.(59

2- اگر همراه با انگشتان شست پا, انگشتان ديگر هم بر زمين باشد مانع ندارد.(60

مساوى بودن مواضع سجده :

1- جاى پيشانىِ نمازگزار بايد از جاى زانوهايش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.(61

2- احتياط واجب آن است كه جاى پيشانى نمازگزار از جاى انگشتان پايش هم پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.(62

گذاشتن پيشانى بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است :

1- در سجده بايد پيشانى را بر زمين , يا آنچه از زمين مى رويد ولى خوراكى و پوشاكى نيست قرار دهد.(63

2- نمونه هايى از چيزهايى كه سجده بر آنها صحيح است :

خاك , سنگ , گل پخته , گچ , چوب , چمن .

3- جايى كه انسان بايد تقيّه كند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد و لازم نيست براى نماز به جاى ديگر برود.(64

4 سجده بر چيزهاى معدنى ; مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه , صحيح نيست :(65

5- سجده كردن براى غير خداوند حرام است .(66

6- سجده بر چيزهايى كه از زمين مى رويد و خوراك حيوان است ; مثل علف و كاه , صحيح است .(67

7- سجده بر كاغذ, اگر چه از پنبه و مانند آن ساخته شده باشد صحيح است .(68

8- براى سجده , بهتر از هر چيز تربت حضرت سيدالشهداء (ع ) مى باشد و بعد از آن بدين ترتيب : # خاك # سنگ # گياه .(69

9- اگر در سجده اول , مُهر به پيشانى بچسبد و بدون اينكه مُهر را بردارد دوباره به سجده رود نماز باطل است .(70

استفتاء

س ـ نماز خواندن بر مهر شكسته صحيح مى باشد يا نه ؟

ج ـ اشكال ندارد.(71

كم يا زياد كردن سجده

عمداً: نماز باطل است .

سهواً:

دو سجده در يك ركعت : نماز باطل است .

يك سجده :

زياد شود ــ نماز صحيح است .

كم شود: 1 قبل از ركوع ركعت بعد يادش بيايد, بايد برگردد و بجا آورد و نماز صحيح است .

2 در ركوع ركعت بعد يا پس از آن يادش بياييد, نماز صحيح است ولى پس از سلام نماز بايد آن را قضا كند و دو سجدهء سهو بجا آورد.(72

وظيفهء كسى كه نمى تواند بطور معمول سجده كند

1كسى كه نمى تواند پيشانى را به زمين برساند, بايد به قدرى كه مى تواند خم شود و مهر را بر جاى بلندى ; مثل بالش بگذارد و پيشانى را طورى بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است , ولى بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول بر زمين بگذارد.73

2 اگر نمى تواند خم شود, بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند, ولى احتياط واجب آن است كه مهر را بالا بياورد و پيشانى را بر آن بگذارد.(-74

بعضى از مستحبات سجده :

1 در اين موارد, مستحب است تكبير بگويد:

بعد از ركوع و قبل از سجدهء اول .

بعد از سجدهء اول , در حالى كه نشست و بدنش آرام گرفت .

قبل از سجدهء دوم , در حالى كه نشسته است و بدنش آرام است .

بعد از سجدهء دوم .

2 طول دادن سجده ها مستحب است .

3 گفتن <استغفر الله ربّى و اتوب اليه > بعد از سجدهء اول در حالى كه بدنش آرام گرفت مستحب است .

4 صلوات فرستادن در سجده ها مستحب است .(75

سجده واجب قرآن

1 در چهار سورهء قرآن , آيهء سجده وجود دارد(76 كه اگر انسان آن آيه را بخواند يا وقتى كه ديگرى آن را مى خواند به آن گوش دهد, بعد از تمام شدن آن آيه بايد فوراً سجده كند.(77

2 چنانچه سجده را فراموش كند, هر وقت يادش آمد بايد سجده كند.(78

3 اگر آيهء سجده را از ضبط صوت بشنود, لازم نيست سجده كند.(79

];ّّ 4 اگر آيه سجده را از بلندگو يا راديو يا تلويزيون بشنود, چنانچه صداى انسان را مى رساند و از نوار استفاده نمى شود, يعنى همان وقت كه صدا پخش مى شود, شخصى در حال خواندن آن آيه است واين وسيله , صداى او را مى رساند واجب است سجده كند.(80

5 هنگام سجده براى اين آيه ها, نمى شود بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى سجده كرد ولى مراعات ساير شرايط سجده , لازم نيست .(81

6 گفتن ذكر در اين سجده واجب نيست , اما مستحب مى باشد.(82

تشهّد

1 در ركعت دوم و آخر نماز, نمازگزار بايد بعد از سجده دوم بنشيند و در حال آرام بودن بدن , تشهد بخواند, يعنى بگويد:

<اشهد ان لا اله الاّ الله وحده لا شريك له و اشهد انّ محمّدا عبده و رسوله اللّهمّ صلّ على محمّد و ال محمّد>.(83

2 اگر تشهد را فراموش كند و بايستد و پيش از ركوع يادش بيايد كه تشهد را نخوانده , بايد بنشيند و تشهد را بخواند و دوباره بايستد و آنچه بايد در آن ركعت خوانده شود, بخواند و نماز را تمام كند و اگردر ركوع يا بعد از آن يادش بيايد, بايد نماز را تمام كند و بعد از سلام نماز, تشهد را قضا كند و بنابر احتياط واجب دو سجدهء سهو بجا آورد.(84

سلام

1 در ركعت آخر هر نماز پس از تشهد بايد سلام دهد و نماز را به پايان ببرد.

2 مقدار واجب سلام يكى از اين دو جمله است :

<السّلام علينا و على عباد الله الصّالحين >.

<السّلام عليكم و رحمْ الله و بركاته >.(85

3 مستحب است قبل از اين دو سلام بگويد:

<السّلام عليك ايّها النّبىّ و رحمْ الله و بركاته >.

و هر سه را نيز بگويد.(86

ترتيب

1 نماز بايد بدين ترتيب خوانده شود: تكبيرْالاحرام , قرائت , ركوع , سجود, و در ركعت دوم پس از سجود, تشهد بخواند و در ركعت آخر, پس از تشهد, سلام دهد.

2 اگر ركنى از نماز را فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد; مثلاً پيش از آن كه ركوع كند, دو سجده نمايد, نماز باطل است .(87

3 اگر ركنى را فراموش كند و چيزى را كه بعد از آن است و ركن نيست بجا آورد; مثلاً پيش از آن كه دو سجده كند تشهد بخواند, بايد ركن را به جا آورد و آنچه را كه به اشتباه پيش از آن خوانده دوباره بخواند.(88

4 اگر چيزى را كه ركن نيست فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد; مثلاً حمد را فراموش كند و مشغول ركوع شود, نمازش صحيح است .(89

مُوالات

1 موالات يعنى پشت سر هم بودن اجزاى نماز و فاصله نينداختن بين آنها.

2 اگر بقدرى بين اجزاى نماز فاصله بيندازد كه نگويند نماز مى خواند, نمازش باطل است .(90

3 طول دادن ركوع و سجود و خواندن سوره هاى بزرگ , موالات را به هم نمى زند.(91


1- توضيح المسائل , م 943و 944
2-همان , م 943
3-همان , م 946ـ 947
4-تحريرالوسيله , ج 1 كتاب الصلاْ, فصل فى افعال الصلاْ, ص 157 م 3
5-تحريرالوسيله , ج 1 ص 159 م 12و 13 فصل فى صلاْ الجماعْ, ص 266 م 6و 7
6-توضيح المسائل , م 948و 949و 951و 952
7-توضيح المسائل , م 955
8-توضيح المسائل , م 958
9-توضيح المسائل , م 959
10-توضيح المسائل , م 960
11-همان , م 961و 963و 964
12-همان , م 963
13-توضيح المسائل , م 965
14-همان , م 967
15-همان , م 968
16-توضيح المسائل , م 970و 971
17-توضيح المسائل , م 971
18-تحريرالوسيله , ج 1 ص 162 م 1 و العروْ الوثقى , ج 1 ص 665 الرابع .
19-استفتاآت , ج 1 ص 153 س 92
20-همان , ص 154 س 93
21-توضيح المسائل , م 978
22-توضيح المسائل , م 1005
23-توضيح المسائل , م 1008
24-توضيح المسائل , م 992تا 994و 1007
25-احكامى كه براى مردان گفته مى شود, پسرها هم همين احكام را دارند. و همچنين احكامى كه براى بانوان گفته مى شود, دختران هم همين احكام را دارند.
26-توضيح المسائل , م 995
27-همان .
28-توضيح المسائل , م 997
29-توضيح المسائل , م 1004
30-توضيح المسائل , م 983
31-توضيح المسائل , م 988
32-توضيح المسائل , م 990
33-توضيح المسائل , م 991
34-توضيح المسائل , م 1001
35-توضيح المسائل , م 979
36-توضيح المسائل , م 1006
37-توضيح المسائل , م 999
38-استفتاآت , ج 1 ص 160 س 119
39-توضيح المسائل , م 1011تا 1013
40-توضيح المسائل , م 1017و 1018
41-توضيح المسائل , م 1022
42-العروْالوثقى , ج 1ـ ص 664
43-توضيح المسائل , م 1028
44-توضيح المسائل , م 1030
45-توضيح المسائل , م 1032
46-توضيح المسائل , م 1033
47-توضيح المسائل , م 1040
48-توضيح المسائل , م 1041
49-توضيح المسائل , م 1042
50-توضيح المسائل , م 1029و 1043
51-توضيح المسائل , م 1045
52-العروْالوثقى , ج 1 ص 673
53-توضيح المسائل , م 1049
54-توضيح المسائل , م 1050
55-توضيح المسائل , م 1051و 1052
56-توضيح المسائل , م 1056
57-توضيح المسائل , م 1051
58-توضيح المسائل , م 1071
59-توضيح المسائل , م 1054
60-تحريرالوسيله , ج 1 ص 173 م 2 و العروْ الوثقى , ج 1 ص 676 م 7
61-توضيح المسائل , م 1057
62-توضيح المسائل , م 1057
63-توضيح المسائل , م 1076
64-توضيح المسائل , م 1072
65-توضيح المسائل , م 1076
66-توضيح المسائل , م 1090
67-توضيح المسائل , م 1078
68-توضيح المسائل , م 1082
69-توضيح المسائل , م 1083
70-توضيح المسائل , م 1086
71-استفتاآت , ج 1 ص 165 س 138
72-توضيح المسائل , م 1046و 1047و 1244و 1245
73-توضيح المسائل , م 1068
74-توضيح المسائل , م 1069
75-توضيح المسائل , م 1091
76-نام سوره هاى سجده دار قرآن و شماره آيات آن در درس 10گذشت .
77-توضيح المسائل , م 1093
78-توضيح المسائل , م 1093
79-توضيح المسائل , م 1096
80-توضيح المسائل , م 1096
81-توضيح المسائل , م 1097
82-توضيح المسائل , م 1099
83-توضيح المسائل , م 1100
84-توضيح المسائل , م 1102
85-توضيح المسائل , م 1105
86-توضيح المسائل , م 1105
87-توضيح المسائل , م 1109
88-توضيح المسائل , م 1110
89-توضيح المسائل , م 1111
90- توضيح المسائل , م 1114
91-توضيح المسائل , م 1116