محتضرو وظيفهء ديگران نسبت به آن

محتضر

<محتصر> كسى است كه در حال جان دادن مى باشد.

وظيفهء ديگران نسبت به محتضر

واجب است : او را به پشن طورى بخوابانند كه كف پاهاى او به طرف قبله باشد.

مستحبات :

شهادتى و اقرار به دوازده امام عليه السلام و ساير عقايد حقه را بر او بخوانند به طورى كه بفهمد.

آنچه كه گفته شد تا وقت مرگ تكرار شود.

كسى كه سخت جان يم دهد, اگر ناراحت نمى شود او را به جايى كه نماز خوانده ببرند.

براى راحت شدن وى , بر بالين او سورهء <يس >, <صافات >, <احزاب >, <آيت الكرسى >. آيهء 54سورهء اعراف <ان ربكم الله ...> و سه آيه آخر سورهء بقره و هر چه از قرآن ممكن است بخوانند.

دعاهايى كه وارد شده است بر او بخوانند.

مكروهات :

تنها گذاشتن او

گذاشتن چيز سنگين بر شكم او

بودن جنب و زن حايض نزد او

زياد حرف زدن نزد او

گريه كردن نزد او

تنها گذاشتن زنها نزد او(1)

مستحبات پس از مرگ

دهان و چشمان ميت را بر هم بگذارند كه باز نماند.

جانهء او را ببندند.

دست و پاى او را دارز كنند

پارچه اى روى او بيندازند.

اگر در شب فوت كرده , در محل فوت او چراغ روشن كنند.

براى تشيع جنازهء او مؤمنين را خبر كنند.

در دفن او عجله كنند, ولى اگر يقين به مردن او ندارند, بايد صبر كنند تا معلوم شود و نيز اگر ميت حامله باشد و بچه در شكم او زنده باشد, بايد به قدرى دفن را تأخير اندازند كه پهلوى چپ را بشكافند وطفل را بيرون آورند و پهلو را بدوزند(2).

واجبات پس از مرگ وغسل ميت

غسل دادن .

حنوط كردن .

كفن كردن .

نماز خواندن بر او.

دفن(3) .

غسل ميت

1ـ هرگاه مؤمنى از دنيا برود, بر همهء مكلفين واجب است كه او را غسل داده و كفن كنند و بر او نماز بخوانند و سپس دفن كنند, و اگر بعضى انجام دهند, از ديگران ساقط مى شود(4).

2ـ واجب است ميت را سه غسل بدهند:

اول : با آبى كه به سدر مخلوط باشد.

دوم : با ابى كه به كافور مخلوط باشد.

سوم : با آب خالص .(5)

3ـ كيفيت غسل ميت با ساير غسلها تفاوتى ـ به جز در نيت ـ ندارد, و احتياط واجب آن است كه تا غسل ترتيبى ممكن است , ميت را غسل ارتماسى ندهند.(6)

4ـ سدر و كافور بايد به اندازه اى زياد نباشد كه آب را مضاف كند و به اندزه اى هم كم نباشد كه نگويند سدر و كافور با آب مخلوط شده است(7) .

5ـ اگر سدر و كافور يا يكى از يانها پيدا نشود, بايد به جاى هر كدام كه ممكن نيست ميت را با آب خالص غسل بدهند.(8)

افرادى كه بايد غسل ميت داد

زن يا مرد مسلمان دوازده امامى .

بچهء مسلمان , هر چند از زنا به دنيا آمده باشد.

كسى كه از كودكى ديوانه بوده ديوانه بوده و به حال ديوانگى بالغ شده , در صورتى كه پدر و مادر او يا يكى از آنها مسلمان باشد.

كودك سقط شدهء مسلمان , اگر چهار ماه يا بيشتر دارد(9).

7ـ غسل و كفن و دفن كافر و اولاد او جايز نيست .(10)

8ـ براى غسل و كفن و نماز و دفن ميت , بايد از ولى او اجازه گرفت .(11)

9ـ ولى زن كه در غسل و كفن و دفن او دخالت مى كند شوهر اوست و بعا از او مردهايى كه از ميت ارث مى برند مقدم بر زنهاى ايشانند و هر كدام كه در ارث بردن مقدم هستند در اين امر نيز مقدمند.(12)

ـ شرايط كسى كه ميت را غسل مى دهد

مسلمان دوازده امايم باشد.

عاقل باشد.

بنابر احتياط واجب بالغ باشد.

اگر ميت مرد است , مرد او را غسل دهد و اگر زن است , زن او را غسل دهد.(13)

11ـ زن مى تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم مى تواند زن خود را غسل دهد, گرچه احتياط مستحب آن است كه زن , شوهر خود و شوهر زن خود را غسل ندهد.(14)

12ـ مرد مى تواند دختر بچه اى را كه سن او از سه سال بيشتر نيست غسل دهد, زن هم مى تواند پسر بچه اى را كه سه سال بيشتر ندارد غسل دهد.(15)

13ـ نگاه كردن به عورت ميت حرام است و كسى كه ميت را غسل مى دهد, اگر نگاه كند معصيت كرده ولى غسل باطل نمى شود.(16)

14ـ جايز نيست براى غسل دادن ميت مزد بگيرند, ولى مزد گرفتن براى كارهاى مقدماتى غسل , حرام نيست .(17)

15ـ اگر آب نباشد, يا استعمال آن مانعى داشته باشد, بايد عوض هر غسل , ميت را يك تميم بدهند.(18)

حنوط و كفن ميت

1ـ بعد از عسل , واجب است ميت را حنوط كنند ; يعنى به پيشانى و كف دستها

و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهاى او كافور بمالند.

2ـ مستحب است سر بينى ميت هم كافور بمالند.

3- كافور بايد ساييده و تازه باشد و اگر بواسطه كهنه بودن عطر آن از بين رفته

باشد كافى نيست .(19)

4- بهتر آن است كه ميت را پيش از كفن كردن حنوط نمايند, اگر چه در بين كفن

كردن و بعد از آن هم مانعى ندارد(20).

كفن ميت

مقدار لازم در كفن ميت :

1ـ لنگ , كه بايد از ناف تا زانو, اطراف بدن را بپوشاند و بهتر آن است كه از سينه تا روى پا برسد.

2ـ پيراهن : بنابر احتياط واجب بايد از سر شانه تا نصف ساق پا, تمام بدن را بپوشاند.

3ـ سر تا سرى : بايد دارزى به قدرى باشد كه بست دو سر آن ـ از طرف سر و پاى ميت ـ ممكن باشد و پهناى آن بايد به اندازه اى باشد كه يك طرف آن روى طرف ديگر بيايد.(21)

شرايط كفن ميت

بنابر احتياط واجب به قدرى نازك بناشد كه بدن ميت از زير آن پيدا باشد. مباح باشد, حتى اگر چيز مباحى هم پيدا نشود, كفن كردن ميت با چيز غصبى جايز نيست .

پاك باشد.

از پوست مردار نباشد.

از اجزاى حيوان حرام گوشت نباشد.

پارچه ابريشمى خالص نباشد.

بنابر احتياط واجب پارچهء طلا باف نيز نباشد.(22)

تمام شرايطى كه گفته شدـ جز مباح بودن كفن , مربوط به حال اختيار است و در حال ناچارى اشكال ندارد, مگر كفن غصبى كه در حال اضطرار نيز جايز نمى باشد.(23)

نماز ميت

نماز ميت

پس از غسل و حنوط كردن ميت , بايد بر او نماز بخوانند و سپس او را دفن كنند. بعد زا نيت و گفتن تكبير اول بگويد: <اشهد ان لااله الا الله و ان محمد رسول الله >. و بعد از تكبير دوم بگويد: <اللهم صل على محمد و آل محمد>.

و بعد از تكبير سوم بگويد: <اللهم اغفر للمؤمنين و المؤمنات >.

و بعد از تكبير چهارم اگر ميت مرد است بگويد: <اللهم اغفر لهذا الميت > و اگر زن است بگويد: <اللهم اغفر لهذه الميت > و بعد تكبير پنجم را بگويد.

بهتر است نماز ميت را به تفصيلى كه در رساله هاى توضيح المسائل آمده است بخوانند, گرچه اين مقدار نيز كفايت مى كند.

شرايط نماز ميت

قصد قربت و اخلاص .

تعيين ميت به طورى كه ابهام برطرف شود ; مثلا نيت كند نماز مى خوانم بر ميت حاضر, قربة الى الله .

رو به قبله بودن نمازگزار.

ايستاده خواندن (نشسته صحيح نيست ) مگر آن كه كسى كه بتواند ايستاده بخواند نباشد.

ميت را مقابل نمازگزار به پشت بخوابانند به طورى كه سر او به طرف راست نمازگزار و پاى او به طرف چپ باشد.

بين ميت و نمازگزار, پرده و ديوار يا چيزى مانند اينها فاصله نشود, ولى اگر ميت در تابوت و مانند آن باشد اشكال ندارد.

نمازگزار از ميت دور نباشد, اگر نماز ميت به چماعت خوانده مى شود و صفها متصل است دور بودن مأموم اشكال ندارد.

مكان نمازگزار از جاى ميت , بلندتر يا پايين تز نباشد ولى پستى و بلندى مختصر اشكال ندارد.

نماز پس از غسل و حنوط و كفن باشد, مگر نماز بر شهيد معركه كه اين امور (غسل , حنوط و كفن ) نسبت به او ساقط است .

عورت ميت پوشيده باشد.(24)

احكام و آداب نماز ميت

1ـ در نماز ميت , بايد تكبيرها و دعاها را طورى پشت سر هم بخوانند كه نماز از صورت خود خارج نشود.(25)

2ـ نماز ميت به جماعت نيز صحيح است ولى امام و مأموهم هر دو بايد تكبيرها و دعاها را بخوانند.(26)

3ـ كسى كه نماز بر ميت مى خواند, لازم نيست با وضو يا غسل يا تيمم باشد و بدن و لباسش پاك و مباح باشد, گرچه احتياط مستحب آن است كه تمام چيزهايى را كه در نمازهاى ديگر لازم است , رعايت كند(27).

4ـ اگر ميت وصيت كرده باشد كه شخص معينى بر او نماز بخواند, احتياط واجب آن است كه آن شخص از ولى ميت اجازه بگيرد و بنابر احتياط واجب بر ولى هم واجب است كه اجازه بدهد(28).

5ـ اگر بخواهند بر چند ميت نماز بخوانند بهتر آن است كه جدا جدا خوانده شود, هر چند خواندن يك نماز بر چند جنازه نيز مانع ندارد.(29)

مستحبات نماز ميت

1ـ كسى كه نماز بر ميت مى خواند با طهارت باشد.

2ـ اگر ميت مرد است , امام جماعت يا كسى كه فردا بر او نماز مى خواند, مقابل وسط قامت او بايستد و اگر ميت زن است , مقابل سينه اش بايستد.

3ـ پا برهنه نماز بخواند.

4ـ براى هر تكبير دستها را بلند كند.

5ـ فاصلهء او با ميت به قدرى كم باشد كه اگر باد لباسش را حركت دهد به جنازه برسد.

6ـ نماز را به جماعت بخوانند.

7ـ امام جماعت , تكبير و دعاها را بلند و مأمومين آهسته بخوانند.

8ـ مأموم پشت سر امام بايستد, نه در رديف امام جماعت , هر چند مأموم يك نفر باشد.

9ـ نمازگزار براى ميت و مؤمنان زياد دعا كند.

10ـ پيش از نماز سه مرتبه بگويد <الصلاة>.

11ـ نماز را در جايى بخوانند كه مردم براى نماز ميت بيشتر به آنجا مى روند.

12ـ زن حايض اگر در نماز جماعت ميت شركت كرده , در صفى تنها بايستد.(1) خواندن نماز ميت در مساجد مكروه است , بجز مسجد الحرام .(2)

تشبيع جنازه و آداب آن

فضيلت و ثواب تشبيع جنازه بسيار زياد است . در روايت آمده است , كسى كه در تشبيع جنازه شركت مى كند تا وقتى كه بر مى گردد, براى هر قدمى كه بر مى دارد يك ميليون (هزار هزار) حسنه نشوته مى شود و يك ميليون گناه بخشيده مى شود و يك ميليون درجه بر درجات او افزوده مى گردد و براى تشبيع جنازه آدابى است كه برخى از آنها را در اينجا مى آوريم :

مستحبات

1ـ هنگام حمل جنازه بگويند: <بسم الله و بالله و صلى الله على و محمد و آل محمد,اللهم اغفر للمؤمنين و المؤمنات >.

2ـ جنازه را بر شانه خود حمل كنند, نه بر حيوانو ماشين و امثال آن مگر آن كه عذى مانند دورى مسافت وجود داشته باشد.

3ـ با خشوع و تفكر باشند.

4ـ پياده بروند, و سواره رفتن مكروه است , مگر با عذر ولى در برگشت مكروه نيست .

5ـ دو طرف جنازه يا پشت سر آن حركت كنند و پشت سر جنازه افضل است .

مكروهات :

1ـ خنديدن و بازى كردن و سخن بيهوده گفتن .

2ـ تند رفتن , به خصوص دويدن , بلكه بهتر حد وسط در حركت است .

3ـ و بهتر آن است كه زنان جوان در تشبيع جنازه شركت نكنند.(1)

وظايف صاحب عزا

1ـ مستحب است انسان در مرگ خويشان ; به خصوص در مرگ فرزند صبر كند.

2ـ مستحب است در تشبيع جنازه , پا برهنه باشد و ردا را بردارد يا به گون هاى ديگر كه مناسب مصيبت ديده باشد, تابين ديگران شناخته شود.

3ـ مستحب است هر وقت به ياد ميت مى افتد, بگويد:انالله و انا اليه راجعون .

4ـ مستحب است براى ميت قرآن بخوانند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهند.

5ـ پس از رفتن كسانى كه تشبيع جنازه كرده اند, مستحب است ولى ميت يا كسى كه از طرف ولى اجازه دارد, دعاهايى كه دستور داده شده به ميت تلقين كند.

6ـ احتياط واجب آن است كه در گريه بر ميت صدا را خيلى بلند نكنند.

7ـ پاره كردن يقه در مرگ غير پدر و برادر جايز نيست .

8ـ اگر مرد در مرگ زن يا فرزند يقه يا لباس خود را پاره كند, يا زن در عزاى ميت

صورت خود را بخراشد, به طورى كه خون بيايد يا موى خود را بكند, بايد يك بنده آزاد كند يا به ده فقير طعام بدهد, يا آنها را بپوشاند, و اگر نتواند, بايد سه روز روزه بگيرد, بلكه اگر خون هم نيايد, بنا بر احتياط واجب بايد به اين دستور عمل كند.(1)

كيفيت دفن ميت .

1ـ ميت را طورى دفن كنند كه بوى او بيرون نيايد, درندگان هم نتوانند بدنش را بيرون آورند.

2ـ ميت را بايد در قبر به پهلوى راست , رو به قبله بخوابانند.

3ـ اگر دفن ميت , در زمين ممكن نباشد, مى توانند به جاى دفن , او را در بنا يا تابوت بگذارند.

4ـ اگر كسى در كشتى بميرد, چنانچه جسد او فاسد نمى شود و بودن او در كشتى مانعى ندارد, بايد صبر كنند تا به خشكى برسند و او را در زمين دفن كنند, و گرنه بايد در ببندند و او را به دريا بيندازند, يا او را خمره بگذارند و درش را ببندند و به دريا بيندازند و اگر ممكن است بايد او در جايى رها كنند كه فورا طعمهء حيوانات نشود.

5ـ اگر كسى در چاه بميرد و بيرون آوردنش ممكن نباشد, بايد در چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند. و اگر چاه از خود او نيست , صاحب چاه را راضى كنند.(1)

مكانهايى كه دفن ميت جايز نيست

دفن مسلمان در قبرستان كفار و كفن كافر در قبرستان مسلمان. دفن مسلمان در جايى كه بى احترامى به او باشد ; مثلا در محل زباله و خاكروبه . در مكان غصبى .

در مسجد و مكانى كه براى غير دفن وقف شده است .

در قبر مردهء ديگرى كه سبب نبش قبر شود.(2)

آنچه در كيفيت دفن مستحب است :

1ـ جنازه را در چند قدمى بر زمين بگذارند و تا سه مرتبه كم كم ببرند و در هر مرتبه زمين بگذارند و برداند و در نوبت چهارم وارد قبر كنند.

2ـ اگر ميت مرد است در دفعهء سوم طورى زمين بگذارند كه سر او طرف قبلهء قبر بگذارند و پهنا وارد قبر كنند در موقع وارد كردن جنازه پارچه اى روى قبر بگيرند.

3ـ جنازه را به آرامى از تابوت بگيرند و وارد قبر كنند.

4ـ بعد از آن كه ميت را در لحد گذاشتند, گره هايى كفن را باز كنند و صورت ميت را روى خاك بگذارند و بالشى از خاك زير سر او بسازند و پشت ميت خشت خام يا كلوخى بگذارند كه ميت به پشت بر نگردد.

5ـ غير از خويشان ميت , كسانى كه حاضرند با پشت دست خاك بر قبر بريزند و بگويند: <انالله و انا اليه راجعون >.

6ـ دو چوب تر همراه ميت در قبر بگذارند و بهتر آن است كه از چوب نخل باشد و يكى را در سمت راست و ديگرى را سمت چپ وى بگذارند.

7ـ دعاهايى كه براى دفن ميت وارد شده است بخوانند و عقايد حقه را نيز به وى تلقين كنند.(1)

.

احكام شهيد

1ـ كسى كه به امر معصوم عليه السلام يا نايب او به جبه جهاد برود و در ميدان نبرد كشته شود شهيد است و غسل و حنوط و كفن از او ساقط است , بلكه با لباس خودش دفن مى شود(1).

2ـ اين حكم اختصاص به شهدى دارد كه در معركه جان داده باشد, ولى اگر در ميدان نبرد مجروح شود و پشت جبه به شهادت برسد, غسل و حنوط و كفن از او ساقط نيست(2) .

3ـ اگر شهيد, لباس بر تن نداشته باشد, بايد او را كفن كنند.(3)

دو مسأله :

1ـ بعد از رفتن مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتى دهند, ولى اگر مدتى گذشته است كه به واسطهء سر سلامتى دادن , مصيبت يادشان مى آيد, ترك آن بهتر است .

2ـ مستحب است پس از دفن تا سه روز براى اهل خانهء ميت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مكروه است .(4)

بر كسى كه ميت را در قبر مى گذارد, چند چيز مستحب است :

با طهارت , سر برهنه و پابرهنه باشد.

از طرف پاى ميت از قبر بيرون بيايد.

اگر ميت زن است , شوهرش ياى كى زا فرادى كه با او محرمند او را در قبر بگذارد و بند كفنش را باز كند(5).

مخارج كفن و دفن

1ـ اگر ميت نسبت به اين مخارج وصيتى داشته باشد, با در نظر گرفتن شرايط وصيت , مطابق آن عمل مى شود.

و اگر ميت وصيتى ندارد:

1ـ ميت , زنى است كه شوهر دارد: كفن و ساير مخارج تجهيز او بر عهدهء شوهر است . هر چند آن زن از خودش مالى داشته است .

ميت غير زوجه است : كفن و صدر و كافور و قيمت زمين براى دفن (اگر براى زمين دفن هم پول گرفته مى شود) و مزد حمال و قبر كن و ساير مخارج تجهيز ميت از اصل تركه خارج مى شود, و كفن ميت حتى بر ديون و وصايا و حق ورثه نيز مقدم است .(1)

2ـ آنچه بر مسلمان واجب مى باشد كفن كردن ميت است , نه كفن دادن , گرچه آنهم مستحب است .(2)

نبش قبر

1ـ نبش قبر مسلمان ; يعنى شكافتن قبر او اگر چه طفل يا ديوانه باشد حرام است , مگر در اين موارد: ميت بدون غسل دفن شده باشد يا غسلش باطل بوده .

ميت بدون كفن دفن شده باشد يا به غير دستور شرع كفن شده باشد.

او را رو به قبله نگذاشته باشند. در اين موارد, در صورتى كه شكافتن قبر موجب بى احترامى به ميت نشود جايز است ميت در زمين غصبى دفن شده باشد و مالك زمين راضى نشود.

كفن يا چيز ديگرى كه با ميت دفن شده غصبى باشد و صاحب آن راضى نشود كه در قبر بماند.

چيزى از مال خود ميت كه به ورثه رسيده با او دفن شدهد و ورثه راضى نشوند كه در قبر بماند, مگر آن كه چيز مختصرى باشد كه ماندن آن در قبر احجاف به ورثه بناشد كه در اين صورت احتياط واجب آن است كه قبر را نبش نكنند.

براى ثابت شدن حقى , بخواهند بدن ميت را ببينند.

ميت را در جايى كه بى احترامى به اوست ; مثل قبرستان كفار يا جاى كه خاكروبه مى ريزند دفن كرده باشند.

براى هر يك مطلب شرعى كه اهميت آن زا شكافتن قبر بيشتر است , قبر را نبش كنند ; مثلا بخواهند بچهء زنده اى را از شكم زن حامله اى كه دفن كرده اند بيرون آورند.

بترسند كه دشمن يا دنده اى او را بيرون آورد يا سيل او را ببرد. قسمتى از بدن ميت كه با او دفن نشده بخواهند دفن كنند, ولى احتياط واجب آن است كه آن قسمت را طورى در قبر بگذارند كه بدن ميت ديده نشود. بدن ميت از بين رفته و خاك شده باشد.(1)

2ـ بنش قبر امامزاده ها و شهدا و علما و صلحا, اگر چه سالها بر آن گذشته باشد, در صورتى كه زيارتگاه باشد حرام است , بلكه اگر زيارتگاه هم نباشد, بنابر احتياط واجب نبايد آن را نبش كرد.(2)


1 - توضيح المسائل , م 533تا 540
2 - توضيح المسائل , م 541
3 - توضيح المسائل , م 542ـ 585
4 - توضيح المسائل , م 542
5 - توضيح المسائل , م 550
6 - توضيح المسائل , م 565
7 - توضيح المسائل , م 551
8 - توضيح المسائل , م 554
9 - توضيح المسائل , م 542 557 558
10 - توضيح المسائل , م 557
11 - توضيح المسائل , م 452
12 - توضيح المسائل , م 547
13 - توضيح المسائل , م 542 557 558
14 - توضيح المسائل , م 559
15 - توضيح المسائل , م 560.
16 - توضيح المسائل , م 563
17 - توضيح المسائل , م 567
18 - توضيح المسائل , م 568
19 - توضيح المسائل , م 585
20 - توضيح المسائل , م 586
21 - توضيح المسائل , م 570ـ 571
22 - تحرير الوسيله , ج 1 القول فى تكفين الميت , ص 73 م 1و توضيح المسائل , 578تا 581
23 - تحرير الوسيله , ج 1 ص 73 م 2
24 - تحرير الوسيله , ج 1 ص 83القول فى شرايط صلاة الميت , توضيح المسائل , م 597تا 604
25 - توضيح المسائل , م 609
26 - توضيح المسائل , م 610
27 - توضيح المسائل , م 596
28 - توضيح المسائل , م 605
29 - تحرير الوسيله , ج 1 القول فى شرايط صلاة الميت , ص 86 م 9
30 - توضيح المسائل , م 611
31 - توضيح المسائل , م 612
32 - تحرير الوسيله , ح 1 القول فى تشبيع الجنازة,ص 77
33 - تحرير الوسيله , ج 1 القول فى تشبيع الجنازه , ص 78; توضيح المسائل , م 631 635 636
34 - توضيح المسائل , م 613تا 616و 625
35 - توضيح المسائل , م 620تا 623
36 - تحرير الوسيله , همان , ص 79 توضيح المسائل , م 628و 629
37 - تحرير الوسيله , ج 1فى غسل الميت , ص 66 م 1; استفتاات , ج 1 ص 79 تا 83
38 - همان .
39 - همان .
40 - توضيح المسائل , م 632
41 - تحرير الوسيله , ج 1 القول فى مستحبات الدفن و مكروهاته , ص 90
42 - تحرير الوسيله , ج 1 ص 74 م 4و 5
43 - همان .
44 - توضيح المسائل , م 641 643
45 - توضيح المسائل , م 642
مستحبات پس از مرگ

دهان و چشمان ميت را بر هم بگذارند كه باز نماند.

جانهء او را ببندند.

دست و پاى او را دارز كنند

پارچه اى روى او بيندازند.

اگر در شب فوت كرده , در محل فوت او چراغ روشن كنند.

براى تشيع جنازهء او مؤمنين را خبر كنند.

در دفن او عجله كنند, ولى اگر يقين به مردن او ندارند, بايد صبر كنند تا معلوم شود و نيز اگر ميت حامله باشد و بچه در شكم او زنده باشد, بايد به قدرى دفن را تأخير اندازند كه پهلوى چپ را بشكافند وطفل را بيرون آورند و پهلو را بدوزند(1).


1 - توضيح المسائل , م 541
واجبات پس از مرگ

غسل دادن .

حنوط كردن .

كفن كردن .

نماز خواندن بر او.

دفن(1) .

غسل ميت

1ـ هرگاه مؤمنى از دنيا برود, بر همهء مكلفين واجب است كه او را غسل داده و كفن كنند و بر او نماز بخوانند و سپس دفن كنند, و اگر بعضى انجام دهند, از ديگران ساقط مى شود(2).

2ـ واجب است ميت را سه غسل بدهند:

اول : با آبى كه به سدر مخلوط باشد.

دوم : با ابى كه به كافور مخلوط باشد.

سوم : با آب خالص .(3)

3ـ كيفيت غسل ميت با ساير غسلها تفاوتى ـ به جز در نيت ـ ندارد, و احتياط واجب آن است كه تا غسل ترتيبى ممكن است , ميت را غسل ارتماسى ندهند.(4)

4ـ سدر و كافور بايد به اندازه اى زياد نباشد كه آب را مضاف كند و به اندزه اى هم كم نباشد كه نگويند سدر و كافور با آب مخلوط شده است(5) .

5ـ اگر سدر و كافور يا يكى از يانها پيدا نشود, بايد به جاى هر كدام كه ممكن نيست ميت را با آب خالص غسل بدهند.(6)


1 - توضيح المسائل , م 542ـ 585
2 - توضيح المسائل , م 542
3 - توضيح المسائل , م 550
4 - توضيح المسائل , م 565
5 - توضيح المسائل , م 551
6 - توضيح المسائل , م 554
اين افراد را بايد غسل داد:

زن يا مرد مسلمان دوازده امامى .

بچهء مسلمان , هر چند از زنا به دنيا آمده باشد.

كسى كه از كودكى ديوانه بوده ديوانه بوده و به حال ديوانگى بالغ شده , در صورتى كه پدر و مادر او يا يكى از آنها مسلمان باشد.

كودك سقط شدهء مسلمان , اگر چهار ماه يا بيشتر دارد(1).

7ـ غسل و كفن و دفن كافر و اولاد او جايز نيست .(2)

8ـ براى غسل و كفن و نماز و دفن ميت , بايد از ولى او اجازه گرفت .(3)

9ـ ولى زن كه در غسل و كفن و دفن او دخالت مى كند شوهر اوست و بعا از او مردهايى كه از ميت ارث مى برند مقدم بر زنهاى ايشانند و هر كدام كه در ارث بردن مقدم هستند در اين امر نيز مقدمند.(4)ئ


1 - توضيح المسائل , م 542 557 558
2 - توضيح المسائل , م 557
3 - توضيح المسائل , م 452
4 - توضيح المسائل , م 547
10ـ شرايط كسى كه ميت را غسل مى دهد:

مسلمان دوازده امايم باشد.

عاقل باشد.

بنابر احتياط واجب بالغ باشد.

اگر ميت مرد است , مرد او را غسل دهد و اگر زن است , زن او را غسل دهد.(1)

11ـ زن مى تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم مى تواند زن خود را غسل دهد, گرچه احتياط مستحب آن است كه زن , شوهر خود و شوهر زن خود را غسل ندهد.(2)

12ـ مرد مى تواند دختر بچه اى را كه سن او از سه سال بيشتر نيست غسل دهد, زن هم مى تواند پسر بچه اى را كه سه سال بيشتر ندارد غسل دهد.(3)

13ـ نگاه كردن به عورت ميت حرام است و كسى كه ميت را غسل مى دهد, اگر نگاه كند معصيت كرده ولى غسل باطل نمى شود.(4)

14ـ جايز نيست براى غسل دادن ميت مزد بگيرند, ولى مزد گرفتن براى كارهاى مقدماتى غسل , حرام نيست .(5)

15ـ اگر آب نباشد, يا استعمال آن مانعى داشته باشد, بايد عوض هر غسل , ميت را يك تميم بدهند.(6)


1 - توضيح المسائل , م 542 557 558
2 - توضيح المسائل , م 559
3 - توضيح المسائل , م 560.
4 - توضيح المسائل , م 563
5 - توضيح المسائل , م 567
6 - توضيح المسائل , م 568
حنوط

1ـ بعد از عسل , واجب است ميت را حنوط كنند ; يعنى به پيشانى و كف دستها

و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهاى او كافور بمالند.

2ـ مستحب است سر بينى ميت هم كافور بمالند.

3- كافور بايد ساييده و تازه باشد و اگر بواسطه كهنه بودن عطر آن از بين رفته

باشد كافى نيست .(1)

4- بهتر آن است كه ميت را پيش از كفن كردن حنوط نمايند, اگر چه در بين كفن

كردن و بعد از آن هم مانعى ندارد(2).


1 - توضيح المسائل , م 585
2 - توضيح المسائل , م 586
كفن ميت

مقدار لازم در كفن ميت :

1ـ لنگ , كه بايد از ناف تا زانو, اطراف بدن را بپوشاند و بهتر آن است كه از سينه تا روى پا برسد.

2ـ پيراهن : بنابر احتياط واجب بايد از سر شانه تا نصف ساق پا, تمام بدن را بپوشاند.

3ـ سر تا سرى : بايد دارزى به قدرى باشد كه بست دو سر آن ـ از طرف سر و پاى ميت ـ ممكن باشد و پهناى آن بايد به اندازه اى باشد كه يك طرف آن روى طرف ديگر بيايد.(1)

شرايط كفن ميت

بنابر احتياط واجب به قدرى نازك بناشد كه بدن ميت از زير آن پيدا باشد. مباح باشد, حتى اگر چيز مباحى هم پيدا نشود, كفن كردن ميت با چيز غصبى جايز نيست .

پاك باشد.

از پوست مردار نباشد.

از اجزاى حيوان حرام گوشت نباشد.

پارچه ابريشمى خالص نباشد.

بنابر احتياط واجب پارچهء طلا باف نيز نباشد.(2)

تمام شرايطى كه گفته شدـ جز مباح بودن كفن , مربوط به حال اختيار است و در حال ناچارى اشكال ندارد, مگر كفن غصبى كه در حال اضطرار نيز جايز نمى باشد.(3)


1 - توضيح المسائل , م 570ـ 571
2 - تحرير الوسيله , ج 1 القول فى تكفين الميت , ص 73 م 1و توضيح المسائل , 578تا 581
3 - تحرير الوسيله , ج 1 ص 73 م 2
نماز ميت

پس از غسل و حنوط كردن ميت , بايد بر او نماز بخوانند و سپس او را دفن كنند. بعد زا نيت و گفتن تكبير اول بگويد: <اشهد ان لااله الا الله و ان محمد رسول الله >. و بعد از تكبير دوم بگويد: <اللهم صل على محمد و آل محمد>.

و بعد از تكبير سوم بگويد: <اللهم اغفر للمؤمنين و المؤمنات >.

و بعد از تكبير چهارم اگر ميت مرد است بگويد: <اللهم اغفر لهذا الميت > و اگر زن است بگويد: <اللهم اغفر لهذه الميت > و بعد تكبير پنجم را بگويد.

بهتر است نماز ميت را به تفصيلى كه در رساله هاى توضيح المسائل آمده است بخوانند, گرچه اين مقدار نيز كفايت مى كند.

شرايط نماز ميت

قصد قربت و اخلاص .

تعيين ميت به طورى كه ابهام برطرف شود ; مثلا نيت كند نماز مى خوانم بر ميت حاضر, قربة الى الله .

رو به قبله بودن نمازگزار.

ايستاده خواندن (نشسته صحيح نيست ) مگر آن كه كسى كه بتواند ايستاده بخواند نباشد.

ميت را مقابل نمازگزار به پشت بخوابانند به طورى كه سر او به طرف راست نمازگزار و پاى او به طرف چپ باشد.

بين ميت و نمازگزار, پرده و ديوار يا چيزى مانند اينها فاصله نشود, ولى اگر ميت در تابوت و مانند آن باشد اشكال ندارد.

نمازگزار از ميت دور نباشد, اگر نماز ميت به چماعت خوانده مى شود و صفها متصل است دور بودن مأموم اشكال ندارد.

مكان نمازگزار از جاى ميت , بلندتر يا پايين تز نباشد ولى پستى و بلندى مختصر اشكال ندارد.

نماز پس از غسل و حنوط و كفن باشد, مگر نماز بر شهيد معركه كه اين امور (غسل , حنوط و كفن ) نسبت به او ساقط است .

عورت ميت پوشيده باشد.(1)


1 - تحرير الوسيله , ج 1 ص 83القول فى شرايط صلاة الميت , توضيح المسائل , م 597تا 604
احكام و آداب ماز ميت

1ـ در نماز ميت , بايد تكبيرها و دعاها را طورى پشت سر هم بخوانند كه نماز از صورت خود خارج نشود.(1)

2ـ نماز ميت به جماعت نيز صحيح است ولى امام و مأموهم هر دو بايد تكبيرها و دعاها را بخوانند.(2)

3ـ كسى كه نماز بر ميت مى خواند, لازم نيست با وضو يا غسل يا تيمم باشد و بدن و لباسش پاك و مباح باشد, گرچه احتياط مستحب آن است كه تمام چيزهايى را كه در نمازهاى ديگر لازم است , رعايت كند(3).

4ـ اگر ميت وصيت كرده باشد كه شخص معينى بر او نماز بخواند, احتياط واجب آن است كه آن شخص از ولى ميت اجازه بگيرد و بنابر احتياط واجب بر ولى هم واجب است كه اجازه بدهد(4).

5ـ اگر بخواهند بر چند ميت نماز بخوانند بهتر آن است كه جدا جدا خوانده شود, هر چند خواندن يك نماز بر چند جنازه نيز مانع ندارد.(5)


1 - توضيح المسائل , م 609
2 - توضيح المسائل , م 610
3 - توضيح المسائل , م 596
4 - توضيح المسائل , م 605
5 - تحرير الوسيله , ج 1 القول فى شرايط صلاة الميت , ص 86 م 9
مستحبات نماز ميت

1ـ كسى كه نماز بر ميت مى خواند با طهارت باشد.

2ـ اگر ميت مرد است , امام جماعت يا كسى كه فردا بر او نماز مى خواند, مقابل وسط قامت او بايستد و اگر ميت زن است , مقابل سينه اش بايستد.

3ـ پا برهنه نماز بخواند.

4ـ براى هر تكبير دستها را بلند كند.

5ـ فاصلهء او با ميت به قدرى كم باشد كه اگر باد لباسش را حركت دهد به جنازه برسد.

6ـ نماز را به جماعت بخوانند.

7ـ امام جماعت , تكبير و دعاها را بلند و مأمومين آهسته بخوانند.

8ـ مأموم پشت سر امام بايستد, نه در رديف امام جماعت , هر چند مأموم يك نفر باشد.

9ـ نمازگزار براى ميت و مؤمنان زياد دعا كند.

10ـ پيش از نماز سه مرتبه بگويد <الصلاة>.

11ـ نماز را در جايى بخوانند كه مردم براى نماز ميت بيشتر به آنجا مى روند.

12ـ زن حايض اگر در نماز جماعت ميت شركت كرده , در صفى تنها بايستد.(1) خواندن نماز ميت در مساجد مكروه است , بجز مسجد الحرام .(2)


1 - توضيح المسائل , م 611
2 - توضيح المسائل , م 612
تشبيع جنازه و آداب آن

فضيلت و ثواب تشبيع جنازه بسيار زياد است . در روايت آمده است , كسى كه در تشبيع جنازه شركت مى كند تا وقتى كه بر مى گردد, براى هر قدمى كه بر مى دارد يك ميليون (هزار هزار) حسنه نشوته مى شود و يك ميليون گناه بخشيده مى شود و يك ميليون درجه بر درجات او افزوده مى گردد و براى تشبيع جنازه آدابى است كه برخى از آنها را در اينجا مى آوريم :

متحبات :

1ـ هنگام حمل جنازه بگويند: <بسم الله و بالله و صلى الله على و محمد و آل محمد,اللهم اغفر للمؤمنين و المؤمنات >.

2ـ جنازه را بر شانه خود حمل كنند, نه بر حيوانو ماشين و امثال آن مگر آن كه عذى مانند دورى مسافت وجود داشته باشد.

3ـ با خشوع و تفكر باشند.

4ـ پياده بروند, و سواره رفتن مكروه است , مگر با عذر ولى در برگشت مكروه نيست .

5ـ دو طرف جنازه يا پشت سر آن حركت كنند و پشت سر جنازه افضل است .

مكروهات :

1ـ خنديدن و بازى كردن و سخن بيهوده گفتن .

2ـ تند رفتن , به خصوص دويدن , بلكه بهتر حد وسط در حركت است .

3ـ و بهتر آن است كه زنان جوان در تشبيع جنازه شركت نكنند.(1)


1 - تحرير الوسيله , ح 1 القول فى تشبيع الجنازة,ص 77
وظايف صاحب عزا

1ـ مستحب است انسان در مرگ خويشان ; به خصوص در مرگ فرزند صبر كند.

2ـ مستحب است در تشبيع جنازه , پا برهنه باشد و ردا را بردارد يا به گون هاى ديگر كه مناسب مصيبت ديده باشد, تابين ديگران شناخته شود.

3ـ مستحب است هر وقت به ياد ميت مى افتد, بگويد:انالله و انا اليه راجعون .

4ـ مستحب است براى ميت قرآن بخوانند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهند.

5ـ پس از رفتن كسانى كه تشبيع جنازه كرده اند, مستحب است ولى ميت يا كسى كه از طرف ولى اجازه دارد, دعاهايى كه دستور داده شده به ميت تلقين كند.

6ـ احتياط واجب آن است كه در گريه بر ميت صدا را خيلى بلند نكنند.

7ـ پاره كردن يقه در مرگ غير پدر و برادر جايز نيست .

8ـ اگر مرد در مرگ زن يا فرزند يقه يا لباس خود را پاره كند, يا زن در عزاى ميت

صورت خود را بخراشد, به طورى كه خون بيايد يا موى خود را بكند, بايد يك بنده آزاد كند يا به ده فقير طعام بدهد, يا آنها را بپوشاند, و اگر نتواند, بايد سه روز روزه بگيرد, بلكه اگر خون هم نيايد, بنا بر احتياط واجب بايد به اين دستور عمل كند.(1)


1 - تحرير الوسيله , ج 1 القول فى تشبيع الجنازه , ص 78; توضيح المسائل , م 631 635 636
كيفيت دفن ميت .

1ـ ميت را طورى دفن كنند كه بوى او بيرون نيايد, درندگان هم نتوانند بدنش را بيرون آورند.

2ـ ميت را بايد در قبر به پهلوى راست , رو به قبله بخوابانند.

3ـ اگر دفن ميت , در زمين ممكن نباشد, مى توانند به جاى دفن , او را در بنا يا تابوت بگذارند.

4ـ اگر كسى در كشتى بميرد, چنانچه جسد او فاسد نمى شود و بودن او در كشتى مانعى ندارد, بايد صبر كنند تا به خشكى برسند و او را در زمين دفن كنند, و گرنه بايد در ببندند و او را به دريا بيندازند, يا او را خمره بگذارند و درش را ببندند و به دريا بيندازند و اگر ممكن است بايد او در جايى رها كنند كه فورا طعمهء حيوانات نشود.

5ـ اگر كسى در چاه بميرد و بيرون آوردنش ممكن نباشد, بايد در چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند. و اگر چاه از خود او نيست , صاحب چاه را راضى كنند.(1)

مكانهايى كه دفن ميت جايز نيست :

دفن مسلمان در قبرستان كفار و كفن كافر در قبرستان مسلمان . دفن مسلمان در جايى كه بى احترامى به او باشد ; مثلا در محل زباله و خاكروبه . در مكان غصبى .

در مسجد و مكانى كه براى غير دفن وقف شده است .

در قبر مردهء ديگرى كه سبب نبش قبر شود.(2)


1 - توضيح المسائل , م 613تا 616و 625
2 - توضيح المسائل , م 620تا 623
آداب دفن

آنچه درحفر و نباى قبر و محل آن مستحب است :

1ـ قبر را به اندازهء قد انسان متوسط گود كنند.

2ـ در زمينهاى سختب براى قبر لحد در آوردند ; يعنى حفره اى با اندازهء جسد

در ديوار قبر, در سمت قبله در آوردند.

3ـ قبر ار مربع يا مربع مستطيل بسازند.

4ـ به اندازهء چهار انگشت , قبر را از زمين بالا آورند.

5ـ قبر را محكم بسازند كه زود خراب نشود.

6ـ نشانه اى روى قبر بگذارند كه اشتباه نشود.

7ـ اسم ميت را بر سنگى يا لوحى بنويسند و بالاى سر او روى قبر بگذارند.

8ـ ميت را در نزديكترين قبرستان دفن كنند, مگر آن كه قبرستان دورتر از جهتى

بهتر باشد ; مثل آن كه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشد, يا مردم براى فاتحه ء

اهل قبور, بيشتر به آنجا بروند.

9ـ اقوام و خويشان را نزديك هم دفن كنند.(1)


1 - تحرير الوسيله , ج 1 القول فى مستحبات الدفن و مكروهانه , ص 89; العروة الوثقى , ج 1 فصل فى المستحبات قبل الدفن و حينه و بعده , ص 439 440
آنچه در كيفيت دفن مستحب است :

1ـ جنازه را در چند قدمى بر زمين بگذارند و تا سه مرتبه كم كم ببرند و در هر مرتبه زمين بگذارند و برداند و در نوبت چهارم وارد قبر كنند.

2ـ اگر ميت مرد است در دفعهء سوم طورى زمين بگذارند كه سر او طرف قبلهء قبر بگذارند و پهنا وارد قبر كنند در موقع وارد كردن جنازه پارچه اى روى قبر بگيرند.

3ـ جنازه را به آرامى از تابوت بگيرند و وارد قبر كنند.

4ـ بعد از آن كه ميت را در لحد گذاشتند, گره هايى كفن را باز كنند و صورت ميت را روى خاك بگذارند و بالشى از خاك زير سر او بسازند و پشت ميت خشت خام يا كلوخى بگذارند كه ميت به پشت بر نگردد.

5ـ غير از خويشان ميت , كسانى كه حاضرند با پشت دست خاك بر قبر بريزند و بگويند: <انالله و انا اليه راجعون >.

6ـ دو چوب تر همراه ميت در قبر بگذارند و بهتر آن است كه از چوب نخل باشد و يكى را در سمت راست و ديگرى را سمت چپ وى بگذارند.

7ـ دعاهايى كه براى دفن ميت وارد شده است بخوانند و عقايد حقه را نيز به وى تلقين كنند.(1)

برخى از احكام شهيد در درس 15گذشت .


1 - تحرير الوسيله , همان , ص 79 توضيح المسائل , م 628و 629
احكام شهيد

1ـ كسى كه به امر معصوم عليه السلام يا نايب او به جبه جهاد برود و در ميدان نبرد كشته شود شهيد است و غسل و حنوط و كفن از او ساقط است , بلكه با لباس خودش دفن مى شود(1).

2ـ اين حكم اختصاص به شهدى دارد كه در معركه جان داده باشد, ولى اگر در ميدان نبرد مجروح شود و پشت جبه به شهادت برسد, غسل و حنوط و كفن از او ساقط نيست(2) .

3ـ اگر شهيد, لباس بر تن نداشته باشد, بايد او را كفن كنند.(3)

دو مسأله :

1ـ بعد از رفتن مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتى دهند, ولى اگر مدتى گذشته است كه به واسطهء سر سلامتى دادن , مصيبت يادشان مى آيد, ترك آن بهتر است .

2ـ مستحب است پس از دفن تا سه روز براى اهل خانهء ميت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مكروه است .(4)

بر كسى كه ميت را در قبر مى گذارد, چند چيز مستحب است :

با طهارت , سر برهنه و پابرهنه باشد.

از طرف پاى ميت از قبر بيرون بيايد.

اگر ميت زن است , شوهرش ياى كى زا فرادى كه با او محرمند او را در قبر بگذارد و بند كفنش را باز كند(5).


1 - تحرير الوسيله , ج 1فى غسل الميت , ص 66 م 1; استفتاات , ج 1 ص 79 تا 83
2 - همان .
3 - همان .
4 - توضيح المسائل , م 632
5 - تحرير الوسيله , ج 1 القول فى مستحبات الدفن و مكروهاته , ص 90
مخارج كفن و دفن

1ـ اگر ميت نسبت به اين مخارج وصيتى داشته باشد, با در نظر گرفتن شرايط وصيت , مطابق آن عمل مى شود.

و اگر ميت وصيتى ندارد:

1ـ ميت , زنى است كه شوهر دارد: كفن و ساير مخارج تجهيز او بر عهدهء شوهر است . هر چند آن زن از خودش مالى داشته است .

ميت غير زوجه است : كفن و صدر و كافور و قيمت زمين براى دفن (اگر براى زمين دفن هم پول گرفته مى شود) و مزد حمال و قبر كن و ساير مخارج تجهيز ميت از اصل تركه خارج مى شود, و كفن ميت حتى بر ديون و وصايا و حق ورثه نيز مقدم است .(1)

2ـ آنچه بر مسلمان واجب مى باشد كفن كردن ميت است , نه كفن دادن , گرچه آنهم مستحب است .(2)


1 - تحرير الوسيله , ج 1 ص 74 م 4و 5
2 - همان .
نبش قبر

1ـ نبش قبر مسلمان ; يعنى شكافتن قبر او اگر چه طفل يا ديوانه باشد حرام است , مگر در اين موارد: ميت بدون غسل دفن شده باشد يا غسلش باطل بوده .

ميت بدون كفن دفن شده باشد يا به غير دستور شرع كفن شده باشد.

او را رو به قبله نگذاشته باشند. در اين موارد, در صورتى كه شكافتن قبر موجب بى احترامى به ميت نشود جايز است ميت در زمين غصبى دفن شده باشد و مالك زمين راضى نشود.

كفن يا چيز ديگرى كه با ميت دفن شده غصبى باشد و صاحب آن راضى نشود كه در قبر بماند.

چيزى از مال خود ميت كه به ورثه رسيده با او دفن شدهد و ورثه راضى نشوند كه در قبر بماند, مگر آن كه چيز مختصرى باشد كه ماندن آن در قبر احجاف به ورثه بناشد كه در اين صورت احتياط واجب آن است كه قبر را نبش نكنند.

براى ثابت شدن حقى , بخواهند بدن ميت را ببينند.

ميت را در جايى كه بى احترامى به اوست ; مثل قبرستان كفار يا جاى كه خاكروبه مى ريزند دفن كرده باشند.

براى هر يك مطلب شرعى كه اهميت آن زا شكافتن قبر بيشتر است , قبر را نبش كنند ; مثلا بخواهند بچهء زنده اى را از شكم زن حامله اى كه دفن كرده اند بيرون آورند.

بترسند كه دشمن يا دنده اى او را بيرون آورد يا سيل او را ببرد. قسمتى از بدن ميت كه با او دفن نشده بخواهند دفن كنند, ولى احتياط واجب آن است كه آن قسمت را طورى در قبر بگذارند كه بدن ميت ديده نشود. بدن ميت از بين رفته و خاك شده باشد.(1)

2ـ بنش قبر امامزاده ها و شهدا و علما و صلحا, اگر چه سالها بر آن گذشته باشد, در صورتى كه زيارتگاه باشد حرام است , بلكه اگر زيارتگاه هم نباشد, بنابر احتياط واجب نبايد آن را نبش كرد.(2)


1 - توضيح المسائل , م 641 643
2 - توضيح المسائل , م 642